به گزارش مشرق، پیامبران الهی از جمله پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) تلاش بر آن داشتند که تمام رفتار و گفتار خود که بر عملکرد دیگران تأثیرپذیر است را با استفاده از الهامات پروردگار انجام دهند و پیام خداوند را از این طریق به گوش جهانیان برسانند. از طرفی مصلحت پروردگار بر این قرار گرفته بود که بخشی از این الهامات به صورت یکپارچه و در قالب کتابی مقدس در اختیار عموم قرار گیرد. در همین راستا، کتاب مقدس پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله)، قرآن نام دارد که در آن، هر آنچه مصلحت خدا در گردآوری آن به صورت یکپارچه بوده، وجود دارد.
البته آیات قرآن نیز در واقع، احادیثی قدسی می باشند که اتفاقاً به این واقعیت در قرآن نیز تصریح شده است: «اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدیثِ کِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِی»؛(1)پروردگار بهترین حدیث‌ها (آیات قرآنی) را نازل فرمود ... .
اما در نگاهی خاص و در دانش حدیث به هرآنچه از پیام ها و الهامات الهی متفرقه ای که عین متن آن در قرآن وجود نداشته اما حضرتشان و یا دیگر معصومان آنها را در اختیار مردم قرار دادند، حدیث قدسی گفته می‌شود با این وجود به این نکته نیز باید توجه داشت که برخی احادیث قدسی نیز در منابع روایی وجود دارند که معصومی واسطه در استناد آنها به پروردگار نشده است که چنین روایاتی را تنها بعد از انطباق با آموزه‌های پذیرفته شده دینی، باید پذیرفت.
چند تفاوت حدیث قدسی با آیات قرآن
حدیث قدسی عبارت است از کلامی که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از خداوند متعال حکایت کند (و معمولاً با کلماتی مانند «قال الله» یا «یقول الله» شروع می شود) و در الفاظ آن تحدی و اعجازی وجود ندارد، به خلاف قرآن که با الفاظ مخصوصی وحی شده و دیگران در آوردن مثل آن عاجزند.
آیات قرآنی اعجاز دارد اما احادیث قدسی اعجاز ندارد؛ یعنی مخلوقات از آوردن مانند قرآن عاجزند اما این مطلب در مورد احادیث قدسی وجود ندارد. به دیگر سخن، آیات قرآن و احادیث قدسی از یک مبدأ سرچشمه می گیرد با این تفاوت که احادیث قدسی معجزه و سند رسالت محسوب نمی گردد اما آیات کریمه قرآن معجزه و سند رسالت است (و پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) مأمور به تبلیغ آنها بوده است.) نکته دیگر آن که آیات شریفه قرآن قطعی الصدور است و به تواتر به اثبات رسیده و غیر قابل تحریف میباشد و کتاب رسمی دین اسلام است، در حالیکه احادیث قدسی از چنین امتیازاتی برخوردار نیست.
به عبارت بهتر، آیات قرآن به تواتر از پیامبر اکرم بدست ما رسیده پس قطعی الصدور است اما بیشتر احادیث قدسی چون خبرِ واحد هستند (و نه متواتر) لذا قطعی الصدور نیست ، بلکه ظنی الصدور است یعنی استنادش به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) قطعی نیست.
نکته دیگر اینکه آیات قرآن احکام خاصی دارد، مثلاً بدون طهارت نمی‌توان به الفاظ آیات دست زد یا نمی توان آن را نجس کرد و اگر نجس شد، باید فوراً پاک کرد، ولی حدیث قدسی این احکام را ندارد مگر این که کلمة الله یا سائر اسمای مبارکه در حدیث قدسی باشد.
برخی (مانند ابن حجر هیثمی) مجموع احادیث قدسیه‌ای که از پیامبر نقل شده را بالغ بر صد حدیث می دانند. عده ای از محدثین این احادیث را در مجموعه هایی جمع‌آوری کرده‌اند:استاد محمد الصباغ گفته: در سال 1389، المجلس الاعلی للشئون الاسلامیه در مصر 400 حدیث قدسی از کتاب‌های شش‌گانه و موطأ اهل سنت جمع آوری کرده و در کتابی دو جلدی به نام «الاحادیث القدسیه« منتشر کرده است از دانشمندان شیعه نیز، شیخ حر عاملی (مؤلف وسائل الشیعه)، احادیث قدسی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) را در کتابی به نام «الجواهر السنیه فی الاحادیث القدسیه» گردآوری کرده است.
یک نمونه از احادیث قدسی:
قال رسول اللَّه صلى اللَّه علیه و آله: یقول اللَّه عزّ و جلّ: «اشتدّ غضبی على من ظلم من لا یجد ناصرا غیری»؛ (2)
خشم من سخت است بر كسى كه ستم كند به کسی كه یاورى جز من ندارد.
پی نوشت ها:
1- زمر، 23
2- الجواهر السنیة (كلیات حدیث قدسى)،ص316
البته آیات قرآن نیز در واقع، احادیثی قدسی می باشند که اتفاقاً به این واقعیت در قرآن نیز تصریح شده است: «اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدیثِ کِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِی»؛(1)پروردگار بهترین حدیث‌ها (آیات قرآنی) را نازل فرمود ... .
اما در نگاهی خاص و در دانش حدیث به هرآنچه از پیام ها و الهامات الهی متفرقه ای که عین متن آن در قرآن وجود نداشته اما حضرتشان و یا دیگر معصومان آنها را در اختیار مردم قرار دادند، حدیث قدسی گفته می‌شود با این وجود به این نکته نیز باید توجه داشت که برخی احادیث قدسی نیز در منابع روایی وجود دارند که معصومی واسطه در استناد آنها به پروردگار نشده است که چنین روایاتی را تنها بعد از انطباق با آموزه‌های پذیرفته شده دینی، باید پذیرفت.
چند تفاوت حدیث قدسی با آیات قرآن
حدیث قدسی عبارت است از کلامی که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از خداوند متعال حکایت کند (و معمولاً با کلماتی مانند «قال الله» یا «یقول الله» شروع می شود) و در الفاظ آن تحدی و اعجازی وجود ندارد، به خلاف قرآن که با الفاظ مخصوصی وحی شده و دیگران در آوردن مثل آن عاجزند.
آیات قرآنی اعجاز دارد اما احادیث قدسی اعجاز ندارد؛ یعنی مخلوقات از آوردن مانند قرآن عاجزند اما این مطلب در مورد احادیث قدسی وجود ندارد. به دیگر سخن، آیات قرآن و احادیث قدسی از یک مبدأ سرچشمه می گیرد با این تفاوت که احادیث قدسی معجزه و سند رسالت محسوب نمی گردد اما آیات کریمه قرآن معجزه و سند رسالت است (و پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) مأمور به تبلیغ آنها بوده است.) نکته دیگر آن که آیات شریفه قرآن قطعی الصدور است و به تواتر به اثبات رسیده و غیر قابل تحریف میباشد و کتاب رسمی دین اسلام است، در حالیکه احادیث قدسی از چنین امتیازاتی برخوردار نیست.
به عبارت بهتر، آیات قرآن به تواتر از پیامبر اکرم بدست ما رسیده پس قطعی الصدور است اما بیشتر احادیث قدسی چون خبرِ واحد هستند (و نه متواتر) لذا قطعی الصدور نیست ، بلکه ظنی الصدور است یعنی استنادش به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) قطعی نیست.
نکته دیگر اینکه آیات قرآن احکام خاصی دارد، مثلاً بدون طهارت نمی‌توان به الفاظ آیات دست زد یا نمی توان آن را نجس کرد و اگر نجس شد، باید فوراً پاک کرد، ولی حدیث قدسی این احکام را ندارد مگر این که کلمة الله یا سائر اسمای مبارکه در حدیث قدسی باشد.
برخی (مانند ابن حجر هیثمی) مجموع احادیث قدسیه‌ای که از پیامبر نقل شده را بالغ بر صد حدیث می دانند. عده ای از محدثین این احادیث را در مجموعه هایی جمع‌آوری کرده‌اند:استاد محمد الصباغ گفته: در سال 1389، المجلس الاعلی للشئون الاسلامیه در مصر 400 حدیث قدسی از کتاب‌های شش‌گانه و موطأ اهل سنت جمع آوری کرده و در کتابی دو جلدی به نام «الاحادیث القدسیه« منتشر کرده است از دانشمندان شیعه نیز، شیخ حر عاملی (مؤلف وسائل الشیعه)، احادیث قدسی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) را در کتابی به نام «الجواهر السنیه فی الاحادیث القدسیه» گردآوری کرده است.
یک نمونه از احادیث قدسی:
قال رسول اللَّه صلى اللَّه علیه و آله: یقول اللَّه عزّ و جلّ: «اشتدّ غضبی على من ظلم من لا یجد ناصرا غیری»؛ (2)
خشم من سخت است بر كسى كه ستم كند به کسی كه یاورى جز من ندارد.
پی نوشت ها:
1- زمر، 23
2- الجواهر السنیة (كلیات حدیث قدسى)،ص316
